موضوع ریسک تتر از جمله مباحث مهمی بود که در رویداد ۹ ژانویه مطرح شد و حمیدرضا طهماسبی مدیرعامل پنتا از جمله پرچم‌داران این حوزه محسوب می‌شود. اما سوال اصلی که در این بین مطرح می‌شود که ریسک تتر واقعا به اندازه‌ای که بیان می‌شود وجود دارد و آیا جایگزین‌های آن لزوما امن‌تر از تتر هستند. طهماسبی در گفت‌وگویی در استودیو راه‌کار به ارزیابی موضوع تتر و جایگاه صرافی‌های ایرانی اشاره کرد.
سوال اول درمورد گزارش پرحاشیه پنتاست. گزارشی که تهیه کردید، مدل آماری که براساس آن کار کردید و آماری که به دست آوردید کمی توضیح دهید؟
پنتا یک رگ‌تک کریپتویی است و از ابتدا در نظر داشتیم مشابه رگ تک‌های کریپتویی دنیا که گزارش‌های فصلی و دوره‌ای منتشر میکنند، گزارش‌هایی را ناظر به اکوسیستم رمزارز ایران منتشر کنیم. گزارش‌های دیگر مثل، ۲۰۲۲ TRM LAbs، خیلی دقیق بازار ایران را تحلیل کرده بودند. با این جزئیات که ورودی ۱۰۰ صرافی رمزارزی ایران در سال ۲۰۲۲، ۳ میلیارد دلار بوده است. اما خیلی از صرافی‌های بزرگ ما هنوز جزو این ۱۰۰ صرافی نبودند و پروفایلی که از اکوسیستم رمزارز ایران توصیف کرده بود، کامل نبود. تبعا ما روی اکوسیستم ایران تمرکز کردیم، به هرحال ارتباط نزدیک است و اطلاعات کاربردی‌تر و واقعی‌تری را از دوستانمان بدست می آوریم. البته اینطور اطلاعات حساسیت‌زا هستند و ممکن است حاشیه‌هایی در این مسیر ایجاد شود، که پس از انتشار گزارش نیز شاهد آن بودیم. این حساسیت در ایران دوچندان است. مثلا اگر در همه دنیا از تتر استفاده میکنند و نگران اثبات ذخیره (Proof of Reserve) تتر هستند، در ایران شرایط سخت تر است، چون در تمام لیست‌ها و گزارش‌ها جزو کشورهای تحریمی است. این ریسک وجود دارد که با انتشار این گزارش‌ها اطلاعات نسبت بازار ایران افزایش پیدا کند.
یکی از نقدهایی که به گزارش وارد شد همین بود؛ ما در شرایط تحریم هستیم و ممکن است کیف پول‌های سکوهای تبادل ایرانی رصد، محدود یا بسته شوند. این مدل گزارش‌ها به این اتفاقات دامن نمیزند؟
ببینید دو دسته گزارش عمومی و خصوصی داریم. در گزارش‌های عمومی ما چیزی بیشتر از اطلاعات دستگاه‌های بین المللی منتشر نشده است. اگر ما به یک صرافی با کیف پول سه و نیم میلیاردی اشاره کردیم، خود دستگاه‌های رصد خارجی از آن آگاهند. ما متعهدیم که اطلاعات جدیدی به اطلاعاتشان اضافه نکنیم و نمیکنیم. آنچه اکوسیستم را حساس کرد این برداشت بود که ما اطلاعات جدیدی منتشر کردیم.
پس با این تفاسیر مزیت گزارش شما نسبت به گزارش خارجی چه بود؟
جزئیات و تفکیک ارائه شده بیشتر است. مثلا گزارش TRM Labs به مجموعه کیف پول‌های صرافی‌های ایرانی اشاره می‌کند ولی ما به طور خاص به دو سه صرافی اشاره کردیم که با بی‌دقتی به اکوسیستم ریسک تحمیل می‌کند.
چطور ریسکی؟
وقتی کیف پولی که جزو ۲۰ کیف پول برتر در تهران است و قوانین ساده را رعایت نمی‌کند، از طریق این کیف پول و ترسیم گراف تراکنش‌ها کل کیف پول‌های ایرانی قابل شناسایی میشوند. پس این گزارش‌ها برای اکوسیستم این خاصیت را دارند که به همکارانمان مدل‌های جدید فیلتر آدرس‌ها و روش‌هایی که مورد بررسی قرار می‌گیرند را نشان می‌دهد. تا قبل از این گزارش ما فکر میکردیم استانداردها خیلی بالاتر است. برای نمونه آدرسی که حاشیه درست کرد، از ۲۰۱۸ ثابت است و ما این پرسش را مطرح کردیم که چرا آدرسی که تولیدش هیچ هزینه ای ندارد باید ۵ سال کار کند؟
این موضوع بیشتر سمت چه صرافی هایی اتفاق افتاده است؟
اگر اجازه بدهید من اسم صرافی‌ها را نبرم. چون سعی داریم اکوسیستم را به طور جدی امن کنیم و سعی داریم در طی جلساتی کمک کنیم که این ریسک‌ها را پوشش بدهند. ولی در کل صرافی‌های P2P ریسک خیز بودند تا OTCها، برخلاف تصور ما که فکر میکردیم استاندارهای مدیریت کیف پول در صرافی‌های P2P بهتر رعایت میشوند.
شما فکر می‌کنید که صرافی‌ها از نظر امنیت در آستانه یک بحران جدی قرار دارد؟
بله. امیدوارم سناریویی که ما پیش بینی میکنیم اتفاق نیوفتد. در ارائه تتر میخواهم این سناریو را باز کنم و توضیح دهم. پیش بینی من این است که در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ اکوسیستم رمزارز ایران از سمت انجمن تترفاندیشن شگفت زده خواهد شد.
پس اقداماتی در حال انجام است؟
بله. اگر به یاد داشته باشید سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷ وقتی اکانت‌های بیترکس بسته شد، به اکوسیستم تنش وارد شد. در طی یک شب همه چیز تغیر کرد. من فکر میکنم درمورد تتر هم همین اتفاق رخ دهد.
یکی از مانورهای تبلیغاتی صرافی‌های رمزارزی در ایران این است که اتفاقات بیترکس در صرافی‌های داخلی رخ نمی‌دهد و از کیف پول‌های امن استفاده میکنند تا دارایی کسی به خطر نیوفتد. اگر این اتفاق درمورد صرافی‌های داخلی رخ دهد سرنوشتشان چه می‌شود؟
اجازه بدهید سناریو را دقیق‌تر توضیح دهم. صرافی‌ها درست می‌گویند و اتفاقاتی که برای کوینکس افتاد و سرقت ۵۴ میلیون دلاری که ما گزارش دادیم، برای صرافی‌های داخلی اتفاق نمیوفتد و جنبه‌های امنیت سایبری به خوبی رعایت میشوند. جنبه‌ای که صرافی‌های ما در آن شدیدا ضعف دارند امنیت بلاکچین است. مثلا وقتی تراکنش مستقیم به SDN و Sanction list address دارید، نشان می‌دهد که قبل از تراکنش سنجیده نشده که ریسک اسکور این آدرس ۱۰۰ و جزو بلک لیست است. وقتی ورودی با جریان قابل توجهی از صرافی‌های با میزان ریسک بالا وجود دارد و نشان از این دارد که قبل از واریزی به آدرس‌های شما انجام شود، این نکات را بررسی نکردید. سناریویی که من اشاره کردم در شکل بیترکس اتفاق نمیوفتد. رگولاتور بیترکس در آمریکاست و اگر رگولاتور دستور صادر کند تمام اکانت‌ها بسته می‌شود.
پس مدل کوینکس رخ می‌دهد؟
حتی کوینکس هم نه. اینجا سناریو فریز دارایی‌ها در کیف‌های تتری است. شما ممکن است بتوانید دای را بدون اینکه به مشکلی برخورد کنید به نقد تبدیل کنید. چون دای یک الگوریتم غیرمتمرکز دارد و امکان فریز کردنش وجود ندارد ولی تتر امکان فریز شدن دارد. تتر در کیف پول شماست و قابل مشاهده است اما امکان جابجاییش را ندارید و متاسفانه بخش زیادی از دارایی‌های صرافی‌ها تتر است.
پس باید به سمت دای حرکت کنیم؟
یکی از راه‌حل‌ها برای اشخاص و افراد خارج از کسب‌وکار کیف‌پول‌ها رفتن به سمت ترید با دای است. صنف‌های ما بین خودشان به خاطر نوسانات ریال با تتر کار میکنند. به این دسته افراد حتما توصیه میکنیم به سمت دای بروند.
توصیه‌ها برای رفتن به سمت دای حدود دو سالی هست که مطرح شده ولی اتفاق نیوفتاده است. این باعث می‌شود که بسیاری فکر کنند این حرف‌ها برای بازارگرمی دای زده می‌شود. تحلیل شما در این باره چیست؟
اینجا نیاز به تحلیل فنی دقیق است. عدم استقبال اکوسیستم این است که دای عمق کمی در ایران دارد. در معاملات دای باید در صف ایستاد و حجمی ندارد. از طرفی تمام صرافی‌های ما با تتر معامله میکنند. بستر براساس تتر جلو میرود و دای کاربردی ندارد. البته اینکه دای چه ریسک هایی دارد هم سرجای خودش باقی است. پیش‌تر اکوسیستم لونا و ترا اشاره شد که ممکن است که با مشکلات جدی مواجه شدند. اکنون به دلیل اینکه دای الگوریتمی است و پشتوانه‌اش یک سری وام است که اگر آنها درست کار نکنند، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بالای نقطه تعادل نوسان می‌کند. ولی ریسک فریز شدن مانند تتر را ندارد.
سوال این است که آیا وقتی هنوز فریزی اتفاق نیوفتاده، ارزش این را دارد تا به جای تتر با دای کار کنیم؟
دید من نسبت به دای ایجابی نیست و توصیه اکیدی برای استفاده از آن ندارم. دید من نسبت به تتر سلبی است. ریسک تتر بسیار بالاست. شاید کسی سالها با کوینکس کار کرده باشد و دچار مشکل نشده باشد، با تتر کار کرده باشد و ریسکی ندیده باشد. یک جایی شما ۱۰۰۰ دلار در کیف‌پول خود نگه داشته‌اید و با فریز شدن آن ۵۰ میلیون از دست می‌دهید ولی یک جایی شما کسب‌وکار خود را براساس تتر طراحی کرده‌اید و یک شبه همه چیز از دست میرود.
اگر حجم بازار دای هم بالا برود ریسک آن افزایش پیدا می‌کند و در چنین شرایطی آیا باگ‌های دای بازار را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟
بله این امکان وجود دارد. اصلا اگر تاریخچه تتر از ۲۰۱۴ تا الان را بررسی کنید این تعداد کوین‌های استخراج شده است که بالا میرود و قیمت ثابت میماند. در بیت‌کوین اینطور نیست قیمت بالا میرود. سالهای اول تتر توسط انارشیست‌ها گسترش پیدا کرد. با گذشت زمان و مشاهده پذیرش تتر در بازار، به مرور رگوله‌تر شد تا اینکه بنیان‌گذاران تتر در بیانیه آخر خود اعلام کردند که برای گسترش هژمونی دلار همکاری مستقیم میکنند. درحال حاضر تتر را می‌توان یک نوع CBDC دانست.
شما بازار ایران را خیلی خوب رصد کرده‌اید، به نظر شما حجم بازار کریپتو و تراکنش‌های روزانه در ایران چقدر است؟
چند داده مهم وجود دارد؛ ضریب نفوذ یعنی چند درصد از ایرانی‌ها حداقل یکبار کیف پول بیت‌کوین ساخته اند، حجم معاملات روزانه و سرمایه کریپتو که در اختیار هویت‌های ایرانی است. به نظر من دو میلیارد دلار یا صد همت در اختیار هویت‌های ایرانی است و گزارش‌ها بین دو همت تا هشت همت معاملات روزانه را اعلام کرده‌اند.
تلورانس این عدد خیلی بالاست!
بله گزارش‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد. ۵ همت مجموع تریدی است که در کل صرافی‌ها اتفاق میوفتد.
یکی از موضوعاتی که مورد بحث بود سقف تراکنش در صرافی‌های رمزارز بود که ۲۵ میلیون تومان است. این اتفاق به بهانه کنترل قیمت دلار افتاد. واقعا صرافی‌های رمزارزی چقدر روی قیمت گذاری دلار تاثیر دارند؟
در یک پژوهش این مسئله که آیا ارتباط تتر و دلار علّی است یا تطبیقی، بررسی شده است. آیا تتر دارد دلار را نرخ دهی می‌کند یا صرفا یک همزمانی است؟ پاسخ این پژوهش این بود که این اتفاق صرفا همزمانی است نه نرخ دهی. درحال حاضر من هم معتقدم که بازار تتر روی بازار دلار کاغذی تاثیری ندارد و داده موثقی هم نیست که این تأثیر را تأیید کند. اما بالاخره برای سیاست گذاری، بانک مرکزی باید جریان ورود و خروج تتر را به کشور داشته باشد. بانک مرکزی این اطلاعات را ندارد و این خودش ریسک بزرگی است.
دیدگاهتان را بنویسید